گیربکس چیست؟
یکی از قطعات مهمی که حرکت خودرو بدون آن تقریباغیرممکن است، گیربکس یا همان جعبه دنده خودرو است. گیربکس میزان معینی از گشتاور تولیدی توسط قوای محرکه را از طریق کلاچ به چرخ‌ها منتقل کرده و جزئی از سیستم انتقال قدرت محسوب می‌شود.
هر موتور می‌تواند به میزان محدودی دور بگیرد اما وجود گیربکس این تضمین را فراهم می‌کند که راننده بتواند بدون بالا بردن بیش از حد دور موتور نیروی تولیدی آن را کنترل و سرعت وسایل نقلیه را افزایش دهد.
وظیفه گیربکس چیست؟
اصلی‌ترین وظیفه گیربکس ایجاد تعادل میان سرعت و نیرواست .این بدین معنی است که یک گیربکس باید بتواند در سربالایی‌ها نیروی کافی و مناسب خودرو را فراهم کند و در مسیرهای صاف و هموار همچون اتوبان‌ها و بزرگراه‌ها سرعت بالا مورد نیاز را تامین کند. چنین فرآیندی بدون انتخاب دنده مناسب در گیربکس میسر نمی‌شود.
انواع گیربکس خودرو
- گیربکس دستی
- گیربکس اتوماتیک
امروزه گیربکس‌های اتوماتیک محبوبیت بیشتری دارند. البته هنوز هم گیربکس‌های دستی در بین طرفداران دنیای‌خودرو جایگاه خاص خود را داشته و در واقع بسیاری معتقدند یک راننده واقعی هرگز به سراغ گیربکس اتوماتیک نمی‌رود.
نحوه ی کارکرد گیربکس دستی
نحوه کار گیربکس‌های دنده دستی بدین صورت است که شما در ابتدا پای خود را برای کلاچ فشار داده و سپس دنده مورد نظر خود در گیربکس را انتخاب می‌کنید. پس از انتخاب دنده مناسب و قرار دادن اهرم دنده در جای خود پا را به آرامی از روی کلاچ برداشته و با فشردن پدال گاز بدون وارد شدن فشار به موتور به سرعت مورد نظر خود دست می‌یابید. با این کار موتور خودرو دوری بیشتر از حد توان خود تحمل نکرده و خودرو نیز با سرعت بیشتری حرکت می‌کند. انتخاب دنده کاملاً به سرعت حرکت خودرو بستگی داشته و یک راننده حرفه‌ای کاملاً آگاه است که در چه سرعتی چه دنده‌ای را انتخاب کند.
مزایای گیربکس دستی
بسیاری از رانندگان تعویض به موقع دنده را یکی از لذت‌بخش‌ترین قسمت‌های رانندگی دانسته و آن را از مزایای گیربکس‌های دستی می‌دانند. به‌علاوه شتاب‌گیری و تعویض به‌موقع دنده در صورت آگاهی راننده در گیربکس‌های دستی نسبت به گیربکس‌های اتومات بهتر است.رانندگان کنترل کامل دارند و جعبه دنده دستی تقریباً نشکن است ودر بدترین حالت، فقط باید کلاچ خود را تعویض کنید. همچنین هزینه نگهداری و تعمیر این قطعات در مقایسه با نمونه‌های اتوماتیک بسیار کمتر بوده و همین موارد در کنار یکدیگر سبب می‌شود که قشر عظیمی از رانندگان گیربکس‌های دستی را به نمونه‌های اتومات ترجیح دهد.
معایب گیربکس دستی
رانندگی با اتومبیل دنده دستی در ترافیک سپر به سپر کشنده و خسته کننده است که این یک اتفاق معمول در ترافیک این روزها است.
نحوه ی کارکرد گیربکس اتوماتیک
این گیربکس‌ها در ترافیک‌های طولانی و مسیرهای پر‌رفت‌و‌آمد بسیار کمک‌کننده بوده و راحتی استفاده از آنها به این است که دیگر یک دست شما بر روی دنده و پای مخالف شما بر روی پدال کلاچ قرار نمی‌گیرد. پدال گاز در خودروهایی که به دنده اتوماتیک مجهز هستند نقش مهمی را دارد. در این خودروها هر چه شما پای خود را بیشتر بر روی پدال گاز فشار دهید دهنده سبک‌تر شده و شما شتاب بیشتری می‌گیرد. عدم فشار پای شما بر روی پدال گاز به معنی دنده سنگین بوده که در سراشیبی‌ها بسیار کمک‌کننده است.در رانندگی با دنده اتومات زحمت تنظیم سرعت خودرو با دور موتور دیگر بردوش راننده نیست و دردسرهای تغییر دنده و کلاچ گرفتن حذف می‌شود. در یک دنده اتومات چهار حالت D، N، R و P وجود دارد. اگر شما خودرو خود را در مکانی پارک کنید پس از توقف کامل باید دنده را در حالت P قرار دهید. حالت R یا همان Reverse برای مواقعی است که قصد دارید دنده عقب بروید. اگر دنده را بر روی این حالت قرار دهید و پای خود را از روی ترمز بردارید ماشین به سمت عقب حرکت خواهد کرد. اگر دنده خودرو بر روی حالت D قرار داشته باشد و شما پای خود را از روی پدال ترمز بردارید خودرو راه خواهد افتاد. بنابراین توصیه می شود پیش از استارت زدن حتماً وضعیت دنده را چک کرده و پای خود را بر روی ترمز قرار دهید. حالت N نیز مخصوص دنده خلاص است. این حالت برای مواقعی است که پشت چراغ قرمز ایستاده‌اید.
گیربکس دنده اتوماتیک از دو طریق زیر کار می کند:
- انتقال هیدراماتیک
- انتقال مبدل گشتاور
مزایای گیربکس اتوماتیک
یک جعبه دنده اتوماتیک سواری نرم‌تری را برای شما فراهم می کند. به‌علاوه شوک‌های ناشی از تعویض دنده و ریپ زدن خودرو نیز حذف می‌شود. همچنین شتاب‌گیری خودرو بهبود یافته و میزان مصرف سوخت نیز کاهش قابل‌توجه می‌یابد.
معایب گیربکس دنده اتوماتیک
یکی از مهمترین دردسرهای گیربکس‌های اتوماتیک تاخیر در تعویض دنده است. عمر این گیربکس‌ها به‌نسبت نمونه‌های دستی کمتر بوده و احتمال خرابی آنها بیشتر است. هزینه تعمیر این قطعات خودرو به‌خصوص در شرایط فعلی اقتصادی قابل توجیه نیست. یکی از مهمترین دلایلی که طرفداران دنده دستی چندان تمایلی به گیربکس‌های اتوماتیک نداشته باشند عدم وجود دنده معکوس است که البته در برخی از نمونه‌های اتومات فعلی با فشردن پدال گاز تا انتها چنین امکانی نیز فراهم شده است.
انواع گیربکس های دنده ای شامل موارد زیر است:
1.گیربکس مش کشویی (Sliding Mesh Gearbox)
2.گیربکس مش ثابت (Constant Mesh Gearbox)
3.گیربکس سنکرومش (Synchromesh)
گیربکس خورشیدی یا سیاره ای (Planet Gearbox)
این یکی از آن دستاوردهای باورنکردنی فناوری است که در واقع، هنوز هم به برخی تغییرات نیاز دارد.
گیربکس خورشیدی از یک شکل مخروطی با یک رینگ دنده دار در اطراف آن و یک محور دیگر استفاده می کند.رینگ را می توان در راستای قسمت مخروطی شکل به بالا و پایین هدایت کرد تا
به طول آن و در نتیجه نسبت دنده ها آسیبی وارد نشود.از لحاظ نظری نسبت بین حد بالا و پایین بی نهایت متغیر را ارائه می دهد؛به این معنی که می تواند برای بازده یا عملکرد سوخت در هر زمان کاملاً بهینه شود.این امر خصوصاً برای اتومبیل های هیبریدی که می توانند از گیربکس خورشیدی برای تعادل بار کار بین موتور بنزینی و موتور الکتریکی استفاده کنند بسیار مفید است.
انواع گیربکس اتوماتیک در ایران
برخی از انواع گیربکس اتوماتیک عبارتند از:
1.گیربکس cvt :
گیربکس cvt یا تک‌سرعته یکی از گیربکس‌های پرکاربرد در ساخت خودروهای اتوماتیک است. این گیربکس‌ها فاقد چرخ‌دنده هستند و تعویض دنده در آنها ناملموس و خودکار است. هایما S۵، چانگان، دیگنیتی و جک S۳ از جمله خودروهای مجهز به گیربکس cvt هستند.
2.گیربکس ۴ al:
این نوع جزو پرکاربردترین گیربکس‌ها در ساخت خودروها در ایران است. رنو داستر، ساندرو، پژو ۲۰۶ اتومات و پژو ۲۰۷ اتومات از جمله خودروهای مجهز به گیربکس۴ al هستند.
3.گیربکس DCT :
بی‌صدا و هوشمند بودن از ویژگی‌های گیربکس DCT و یادوکلاچه است. جک S۵ یکی از خودروهای دارای این نوع گیربکس به شمار می‌آید.
سخن پایانی
در این مقاله با گیربکس آشنا شدید اینکه چه وظیفه ای دارد و انواع گیربکس های بکار رفته در خودرو کدام ها هستند.
